21 styczeń 1931 r.

Do [19]16 roku, to jest do pojawienia się uciekinierów z Polski, w Kijowie nie było zorganizowanego życia polskiego. Kręgi burżuazyjne trzymały się od siebie z dala. Wraz z napływem polskich sił kulturalnych życie rozkwitło. Równocześnie ze szkołami organizował się Związek Nauczycieli Polskich, „Macierz Polska” i inne organizacje. Poza prowadzeniem dodatkowych lekcji, nie miałam kontaktów z burżuazyjnymi kręgami. Od tego roku stopniowo zaczęłam się włączać do polskiego życia kulturalnego. Nie należąc do żadnych organizacji, oprócz Związku Nauczycieli, gdzie zostałam członkiem zarządu. Wtedy nieznaczną część polskiego nauczycielstwa można było zaliczyć do postępowego. Większość należała jednak do Narodowej Demokracji o szczególnie szowinistycznym zabarwieniu. W tej części nauczycielstwa nie cieszyłam się zaufaniem.

W [19]20 r. po wycofaniu się polskich wojsk z Kijowa i masowych wyjazdach polskich nauczycieli do ojczyzny, działalność szkoły przy ul. Rylskiego została zupełnie zdezorganizowana. Uważałam, że szkoła powinna w dalszym ciągu funkcjonować dla dobra pozostałych Polaków. Z własnej inicjatywy zbierałam pozostałych polskich nauczycieli tworząc pięciosobową grupę inicjatywną w składzie: Gutman, Rymińska, Rudlicki, Ostrowska i ja. Grupa ta rozpoczęła tworzenie polskiej szkoły.

Wówczas to rozpoczęła się moja kontrrewolucyjna działalność, trwająca przez cały czas mojej pracy w szkole. Wyróżniam w niej dwa etapy. Pierwszy do [19]25 r. i drugi po [19]25 r. Członkowie komisji: Rymińska, Gutman i Rudlicki traktowali szkołę jako tymczasowe schronienie dla wyjeżdżającej ludności, uważając, że lepiej aby szkoły nie było niżby miała być to szkoła bolszewicka. Mimo że nie zgadzałam się z tym poglądem, to jednak z nim nie walczyłam. Już na wstępie dało to początek określonej pracy patriotycznej w szkole. Skład grona pedagogicznego w żadnym wypadku nie gwarantował szkole wychowania dzieci w duchu komunistycznym. Dla przykładu scharakteryzuję niektórych nauczycieli.

Tego rodzaju sztuki bardzo różniły się od rewolucyjnych, które powinny dominować w szkole. O ile w tamtych była estetyka o tyle w tych wszystko miało charakter daleki od artystycznego, a wręcz karykaturalny. Tak też odbierane było to przez dzieci, co uniemożliwiło wychowywane ich w duchu rewolucyjnym. Będąc swego rodzaju agentką ks. Skalskiego, Kuryłowicz niweczyła antyreligijną pracę, która już w tym czasie zapoczątkowana została w szkole. Stwierdzam, że Kuryłowicz prowadziła nielegalną edukację religijną wśród dzieci, i chociaż nie miałam namacalnych dowodów, to jednak domyślałam się tego. Szczególnie wrogo Kuryłowicz nastawiona była do [Władysława] Pawlikowskiego i dlatego wszelkimi sposobami starała się podważyć jego autorytet w szkole, a tym samym pracę polityczną prowadzoną przez niego w szkole. Pod wpływem Kuryłowicz i Rymińskiej przez pewien czas znajdowali się również inni pedagodzy reprezentujący całkowicie antyradzieckie poglądy, jak np. Rudnicka. O takich wykładowcach jak Somicz, Różycka wręcz nie wypada mówić. Szkoła mająca wtedy jawnie antyradziecki charakter w ich oczach była bolszewickim monstrum, wychowującym nikczemników i bolszewików.

Jak ja reagowałam na to wszystko?

Chociaż sama nie brałam aktywnego udziału w tym wszystkim, to jednak tolerowałam, prowadząc jedynie walkę formalną z objawami antyradzieckimi na terenie szkoły. Nie walczyli z tym również pozostali nauczyciele. Nie sprawdził się również Pawlikowski, który — pomimo iż był komunistą — nie zawsze realizował zdecydowaną linię klasową. Często jedną ręką niszczył to, co budował drugą. Tak np. prowadząc zdecydowanie antyreligijną politykę w szkole, tolerował obecność wielu dzieci i pedagogów (w tym i moich) na kościelnym pogrzebie swojej matki. Oprócz tego działał niezbyt pedagogicznie. Dlatego nie miał odpowiednich wyników w pracy. O wszystkim tym polski konsulat musiał być dokładnie poinformowany, gdyż w przeciwnym razie szukałby ze mną kontaktu. W rezultacie dyrekcja nie była oszukiwana, cel natomiast został osiągnięty. Tym też należy tłumaczyć zaakceptowanie moich podpisów na dokumentach [osób] wyjeżdżających do Polski. Stwierdzam jednak, że nie był to z mojej strony udział w żadnym spisku i takiego polecenia nie otrzymałam. Stwierdzam również, że w późniejszym okresie nigdy nie miałam żadnych związków ani z konsulatem, ani z innymi szkodliwymi organizacjami antyradzieckimi.

Przystępuję teraz do oceny drugiego okresu mojej pracy w polskiej szkole. Zdrowy strumień życia radzieckiego stopniowo przenikał w mury szkoły polskiej i unosił ją do przodu po radzieckiej drodze, chociaż wstrzymywało go nieodpowiednie kierownictwo szkoły w mojej osobie jako jej dyrektora. Tłumaczę to niezwykle silnym wpływem politycznym ze strony towarzyszki Sowińskiej. Tym samym szkodliwym było przedłużanie mojej kontrrewolucyjnej działalności w szkole, co świadomie wyznaję, chociaż nie utrzymywałam kontrrewolucyjnych związków, ale praca moja taką była, pozostając radziecką tylko formalnie, nie zaś w praktyce. Do ostatnich dni mojej pracy w szkole polskiej nie była prowadzona praca wychowywania nowych kadr bojowników o ideały komunistyczne i o Polskę radziecką. Było wiele pięknych frazesów, ale mało rzetelnej pracy. Tym też tłumaczy się wyjazdy uczniów do Polski i ich udział w kontrrewolucyjnych organizacjach oraz stosunek do problemów religijnych. Oblicze ideologiczne pedagogów nie zawsze było jasne. Nie było niezbędnej w pracy wyrazistości i tym samym dzieci i rodzice odczuwali, iż coś się robi tylko dlatego, że tak wypada, a nie dlatego, że tak należy. Zatrzymam się dla przykładu na antyreligijnym wychowaniu w szkole w tym czasie.

Prawdą jest, że jestem niewierząca i nigdy nie utrzymywałam żadnych kontaktów z klerem. Rzeczywiście realizowałam w szkole antyreligijne wychowanie młodzieży oparte na przesłankach naukowych.

No to dlaczego w takim razie nie było odpowiednich wyników w pracy?

Dlatego, że praca ta była tylko formalna i nie była poparta przykładami z życia pedagogów i mego osobistego życia rodzinnego. Nauczyciele chodzili do kościoła, o czym wiedziałam i patrzyłam na to przez palce. Dla mnie znamiennym był następujący incydent, gdy nauczycielka Jakimowicz chciała wyjawić, że chodziła do kościoła i była religijna, doradziłam jej, aby tego nie robiła i milczała na temat przeszłości, a kiedy towarzysz [Czesław] Snadzki domagał się jej zwolnienia, kategorycznie przeciwko temu protestowałam.

Przyznaję, że nie reagowałem jak należy na fakt opuszczania zajęć przez dzieci. Życie moje nie mogło stanowić przykładu dla dzieci i pedagogów. W rodzinie utrzymywały się niektóre tradycje. Matka moja, jak wiadomo, chodziła do kościoła z byłymi uczennicami szkoły i w ich obecności mogła prowadzić rozmowy na tematy religijne. Jeśli chodzi o antyreligijną pracę w szkole, przebiegała ona niezwykle słabo. Nie bardzo ją popierałam i dlatego wychowanie walczących o nowe ideały i kulturę, aktywnych wojujących bezbożników odbywało się tylko na papierze. Dlatego właśnie zdarzało się, że sprzeciwiałam się zakupowi „bezbożnych tablic” uważając to za niepedagogiczne. Przeprowadzając formalnie linię ideologiczną w osobistych rozmowach z pedagogami, niekiedy podrywałam ich wiarę w konieczność prowadzenia podobnej pracy. Tak na przykład, po jednym z moich publicznych wystąpień przeciwko religii, nadmieniłam, że zrobiłam to z ciężkim sercem.

Co się tyczy wychowania politycznego, to przebiegało ono jeszcze gorzej, miało bowiem charakter jedynie formalny. Nie prowadziło się przekonywujących rozmów z dziećmi, celem zlikwidowania ich nieufności względem władz radzieckich. Wskazuje to na moją antyradziecką działalność w kwestii wychowania.

O ile w pierwszym etapie mojej pracy błędy w kierowaniu szkołą wynikały zarówno z mojej winy, jak i z określonych uwarunkowań zewnętrznych, to w etapie końcowym winę ponoszę już wyłącznie ja. Uważam za swój obowiązek oświadczyć co następuje: z ciężkim i ogromnym poczuciem wstydu i bólu stwierdzam, że radzieckim pracownikiem na odcinku polskim nie byłam, a prowadziłam szkodliwą działalność kontrrewolucyjną, która spowalniała komunizację szkoły polskiej, przez co działałam w interesie państwa polskiego. Jednocześnie nadmieniam, że po decyzji sądu społecznego w mojej sprawie, który zezwolił mi na dalsze kontynuowanie pracy pedagogicznej, uczyniłam wszystko co możliwe, żeby zmazać swą winę dzięki uczciwej pracy i uczestnictwu w rozwoju radzieckiej szkoły politechnicznej na korzyść budownictwa socjalistycznego.

[podpis odręczny]