1934, 2 lutego, Charków – Protokół zeznań M. Brzozowskiego aresztowanego pod zarzutem współpracy z POW.

Protokół zeznań

Mariana Nereuszewicza Brzozowskiego[i]

z dnia 2 lutego 1934 r.

Pytanie: Ja, prokurator do nadzoru nad organami GPU, chcę przesłuchać Was na okoliczność Waszych wcześniejszych zeznań. Przedstawcie w krótkich zadaniach swoje kredo polityczne.

Odpowiedź: Od dzieciństwa wychowywałem się w duchu nacjonalistycznym. W szkole ekonomicznej, do której uczęszczałem, działały pod kierownictwem starych polskich patriotów nacjonalistyczne kółka. Na zajęciach tych śpiewano pieśni patriotyczne, czytano nacjonalistyczną literaturę, uczono się historii Polski. Lata te wycisnęły na mnie swoje piętno. Wychowywany w takim duchu zaangażowałem się w rewolucję, prowadząc jednocześnie działalność nacjonalistyczną aż do 1921 r. Potem zostałem wciągnięty w wir radzieckiego życia i powoli zacząłem się zmieniać, jednak pozostały we mnie resztki nacjonalizmu. Kontaktów z nacjonalistycznym środowiskiem także nie traciłem. W 1929 r. znów zostałem wciągnięty w kontrrewolucyjną działalność. Przez swój słaby charakter i chwiejny światopogląd radziecki znów dostałem się do obozu wywrotowców i aż do końca prowadziłem kontrrewolucyjną działalność.

P: Do rzeczy, byliście nacjonalistą i zostaliście nim do ostatniego dnia?

O: Tak. Chociaż był taki okres, kiedy wyrwałem się z jego szponów, później jednak znów w nie wpadłem.

P: Do partii wstąpiliście w 1928 r.?

O: Tak, w fabryce. Prowadziłem w pracy antyreligijną propagandę, uważany byłem za aktywistę i przyjęty zostałem do partii. W okresie tym odizolowany byłem od nacjonalistycznego otoczenia. Później jednak krąg starych znajomych wciągnął mnie do działalności wywrotowej.

P: Jaki krąg?

O: Skarbek [Bolesław], Snadzki [Czesław], później zaś Politur [Henryk] i inni.

P: Teraz odnośnie waszej kontrrewolucyjnej działalności. Czy potwierdzacie swoje zeznania, które złożyliście w śledztwie?

O: Tak.

P: Wymuszenia, naciski w jakiejkolwiek formie, miały miejsce?

O: Nie, absolutnie.

P: Kiedy wstąpiliście do POW?

O: Formalnie w 1920 r. otrzymałem legitymację członkowską. Było to w czasie polskiej okupacji. Nie prowadziłem wówczas żadnej działalności, służyłem bowiem w wojskowym sektorze POW. W 1929 r. zostałem członkiem POW już nie tylko formalnym, gdyż byłem wówczas wciągnięty w działalność kontrrewolucyjną.

P: Na czym polegała wasza praca w organizacji?

O: Według poleceń Skarbka prowadziłem działalność na froncie kulturalnym, wykorzystując swoje stanowisko służbowe, kryłem działalność organizacji na tym odcinku. Kiedy w 1930 r. rozpoczęły się przygotowania do powstania i polskiej interwencji, zostałem wciągnięty w bardziej aktywną działalność. Uczestniczyłem w posiedzeniach komitetu powstańczego. W celu przygotowań do przyszłego powstania trzeba było obsadzać poszczególne rejony członkami POW, co wykonywałem. Rekrutowałem spośród kijowskiej młodzieży aktywistów POW, a także zdobywałem środki dla organizacji. Po przyjeździe do Charkowa prowadziłem działalność w Centralnym Wydawnictwie.

P: Na czym polegał wasz związek z Michajłowem[ii]?

O: Związek ten dotyczył wspólnej działalności w POW. Pracowaliśmy razem w Kijowie, później zaś przyjeżdżał on do mnie do Charkowa przywożąc rozkazy.

P: Czy wiedzieliście o tym że był on agentem II oddziału?

O: Nie, znałem go jedynie jako członka POW.

P: A jako szpiega?

O: Nie.

P: I postępowaliście w ten sposób będąc członkiem partii?

O: Ze skruchą potwierdzam.

P: Bez owijania w bawełnę; wasz udział w partii nosił wywrotowy i dwulicowy charakter?

O: Tak.

P: Jakie były wasze plany?

O: W 1929, 1930 i 1931 r. popierałem plany interwencji oraz przejęcia władzy na Ukrainie i przyłączenia jej do Polski. Pod koniec 1932 r. stwierdziłem brak perspektyw takiego myślenia i usiłowałem wyzwolić się ze szponów kontrrewolucji, jednakże zabrakło mi siły. Mocniejsze okazały się moje kontrrewolucyjne związki i wbrew sobie pozostałem w organizacji. Wyjazd do Charkowa wykorzystać chciałem do zerwania ich. To jednak także się nie powiodło.

P: Pochodzicie ze szlachty?

O: Ojciec mój był drobnym urzędnikiem. Jego rodzina wywodziła się ze zubożałej szlachty.

P: Czy ojciec posiadał tytuł szlachecki?

O: Tak.

P: On ze szlachty?

O: Tak. Korzenie jego wywodzą się ze szlachty, która występowała przeciwko caratowi.

P: Czy macie jakąś prośbę do prokuratury?

O: Mam tylko jedną prośbę, aby pozwolić mi zmazać moje winy ciężką, oddaną pracą.

Brzozowski

[brak podpisu]

Przesłuchiwał:

Zastępca Prokuratora GPU USRR

M. Krajnij

[podpis odręczny]

Protokołował:

Pełnomocnik SPO GPU USRR

Bordon[iii]

[podpis odręczny]

Oryginał, maszynopis w języku rosyjskim.

DA SBU, fond wstrzymanych spraw, spr. 60.830-FP, t. 110, ark. 168-171.

Powrót