1934, 16 luty, Charków – Wyrok Tajnego Wydziału GPU USRR w sprawie Bolesława Skarbka-Szackiego

 

Zakończenie śledztwa

w sprawie Skarbka, znanego też pod nazwiskiem Szacki Bolesława Władysławowicz, oskarżonego o przestępstwo zagrożone z artykułów 54-4, 54-6, 54-11, UK USRR.

 

            GPU USRR zdemaskowało i zlikwidowało kontrrewolucyjną, dywersyjną, powstańczą i szpiegowską „Polską Organizację Wojenną”[i] (POW). W sprawie tejże organizacji aresztowany został i pociągnięty do odpowiedzialności Bolesław Władysławowicz Skarbek-Szacki. Podczas śledztwa w tejże sprawie ustalono:

            W 1907 r. Skarbek wywodzący się z rodziny szlacheckiej, będąc wtedy studentem uniwersytetu wstąpił do PPS F[rakcji Rewolucyjnej][ii] i do 1917 r. działał w tej organizacji pod bezpośrednim kierownictwem Piłsudskiego. Po rewolucji lutowej Skarbek wstąpił do organizacji o nazwie „Filarecja”[iii] i aż do rewolucji październikowej prowadził nacjonalistyczną propagandę wśród polskich mas żołnierskich, ukierunkowaną na odciągnięcie ich uwagi od rewolucji proletariackiej i od przygotowywanego przewrotu październikowego. Agitacja prowadzona była pod hasłem powstania niezależnego państwa polskiego.

            Pod koniec 1917 r. Skarbek przyjechał do Kijowa i tutaj został zwerbowany przez pułkownika Lisa-Kulę[iv] do POW. W 1919 r. wykonując zadania tejże organizacji oraz dla zamaskowania swej kontrrewolucyjnej działalności wkręcił się do partii komunistycznej. Od tego czasu aż do dnia aresztowania Skarbek, zajmując szereg odpowiedzialnych stanowisk w aparacie partyjnym i radzieckim, prowadził aktywną działalność wywrotową jako kierownik POW na Prawobrzeżnej Ukrainie.

            W 1919 r. Skarbek został skierowany na kierownicze stanowisko w Biurze 12 armii frontu zachodniego. Mając do dyspozycji tajne materiały wojskowe i partyjne przekazywał je polskiemu wywiadowi. Po części za pośrednictwem siostry rozstrzelanego w 1919 r. członka POW Kamińkiego[v], w ręce polskiego wywiadu trafił spis komunistów, kierowanych do pracy w podziemiu na terenie polskiego Wołynia. W rezultacie komunistyczne organizacje na Wołyniu zostały rozbite a ich członkowie rozstrzelani (akta sprawy)*.

            Po zakończeniu działań wojennych Skarbek, razem z przysłanym z zagranicy członkiem organizacji – Politurem przystąpił do wskrzeszenia organizacji, rozgromionej w 1920 r. przez kijowskie CzeKa. Do momentu likwidacji organizacji pod jego kierownictwem znajdowały się szerokie jej rozgałęzienia na wsi, w polskich instytucjach kulturalnych i w polskich rejonach Ukrainy. Organizacja prowadziła aktywną działalność przy przygotowaniu aktów dywersyjnych, zbieraniu ściśle tajnych materiałów, formowała grupy powstańcze, prowadziła wywrotową i kontrrewolucyjną działalność na kulturalnym i ideologicznym froncie (akta sprawy).

            Szczególnie szeroką działalność prowadzono w polskich instytucjach w Kijowie i w polskim rejonie marchlewskim. Pracą w rejonie marchlewskim kierował bezpośrednio Skarbek. W tym celu wielokrotnie wyjeżdżał tam z grupą członków organizacji. W rezultacie praca rejonu została zakłócona (akta sprawy).

            W 1931 również, przybył do Kijowa do Skarbka agent polskiego Sztabu Generalnego [Michała] Michajłow-Łapiński z zadaniem rozwinięcia działalności organizacji na wszystkich odcinkach, szczególnie na wsi. Przywiózł on rozkazy w zakresie szpiegostwa wojskowego. Wspólnie z Michajłowem Skarbek przystąpił do organizowania tejże działalności, wykorzystując w tym celu swoje znajomości na odcinku partyjnym i sowieckim. Wysłał on wielu członków organizacji do jednostek wojskowych w Berdyczowie, Płoskirowie i na Wołyniu. W ten sposób zbierał materiały na temat jednostek wojskowych (akta sprawy).

            Skarbek kierował bezpośrednio szpiegostwem na rzecz polskiego Sztabu Generalnego. Bezpośrednio przekazał wiele tajnych dokumentów do polskiego konsulatu w Kijowie za pośrednictwem Michała Łapińskiego (akta sprawy).

            Oskarżony Skarbek przyznał się i złożył szczegółowe zeznania na temat działalności organizacji (akta sprawy).

            Tym samym w śledztwie wykazano, że oskarżony Skarbek w celach kontrrewolucyjnych przeniknął do partii komunistycznej i przez 16 lat brał bezpośredni udział w szpiegowskiej, dywersyjnej i wywrotowej działalności organizacji, tj. dopuścił się przestępstwa zagrożonego z art. 54-4, 54-6, 54-11 Kodeksu Karnego USRR.

            Na podstawie powyższego, proponuje się sprawę oskarżonego Skarbka-Szackiego Bolesława, pochodzenia szlacheckiego, ur. w 1888 r., którego ojciec pracował w ministerstwie rolnictwa, matka zaś była córką pułkownika, byłego członka PPS F[rakcji Rewolucyjnej], potem PPS L[ewicy][vi], byłego kierownika Polskiego Biura KC KP(b)U, byłego redaktora naczelnego „Proletariackiej Prawdy”[vii] w Kijowie, a w chwili aresztowania, kierownika propagandy masowej przy czernichowskim KP(b)U, obecnie usuniętego z partii, przekazać do rozpatrzenia „Trójki Sądowej” przy kolegium GPU USRR z propozycją zastosowania wobec niego najwyższego wymiaru kary.

 

Informacja: oskarżony Skarbek przebywa w areszcie w specjalnej celi GPU USRR od dnia 16 sierpnia 1933 r. i stamtąd zostanie przekazany w ręce „Trójki Sądowej”.

 

Informacja: skonfiskowane podczas rewizji dokumenty partyjne przekazuje się do Centralnej Komisji Kontroli Partyjnej. Listy o charakterze osobistym oraz portfel Skarbka zwraca się jego żonie.

 

Pełnomocnik SPO – Bordon [Heorhij]

[podpis odręczny]

 

Potwierdzam:

Pomocnik Naczelnika Tajnego Wydziału Politycznego GPU – Doliński [Semen][viii]

[podpis odręczny]

 

Zatwierdzam:

Naczelnik Tajnego Wydziału Politycznego GPU – Kozelski [Borys][ix]

[podpis odręczny]

Orzeczenie i proponowana kara – rozstrzelanie uzgodniono ze mną**.

 

Zastępca prokuratora GPU – M. Krajnij.

 

 

Oryginał, maszynopis w języku rosyjskim.

DACO, f. 8840, op. 3, spr. 3296, k. 3-6.

 

* Te i kolejne usunięto z tekstu.

** Dopisano atramentem.

[i] Chodzi oczywiście o Polską Organizację Wojskową (POW)

[ii] Polska Partia Socjalistyczna-Frakcja Rewolucyjna – powstaje w listopadzie 1906 r. w wyniku rozłamu w PPS (podział na dwie frakcje PPS-FR i PPS-Lewicę) dokonanym na IX zjeździe tej partii. Przywódcą nowej frakcji został Józef Piłsudski. Działała głównie na terenie Królestwa Polskiego, tocząc walkę ideologiczną z ugrupowaniami lewicowymi przede wszystkim z PPS-Lewicą i SDKPiL oraz głosząc hasła niepodległości Polski. Środki finansowe na swą działalność PPS-FR zdobywała dzięki akcjom ekspropriacyjnym. Organizowała również liczne zamachy na carskich urzędników i denuncjatorów. Podczas I wojny światowej członkowie Frakcji aktywnie angażowali się w tworzenie Legionów Polskich. Od maja 1917 r. PPS-FR reprezentowana była w Tymczasowej Radzie Stanu, jej przedstawiciele weszli również w skład rządów Ignacego Daszyńskiego i Jędrzeja Moraczewskiego. Obok Piłsudskiego głównymi działaczami PPS-FR byli Witold Jodko-Narkiewicz, Walery Sławek, Leon Wasilewski, Tomasz Arciszewski, Rajmund Jaworski, zaś głównymi organami prasowymi: „Robotnik”, „Jedność Robotnicza”, „Przedświt”.

[iii] Filarecja – organizacja młodzieży postępowo-niepodległościowej (pod silnym wpływem PPS) działająca w latach 1909-1914 w polskich środowiskach studenckich, głównie na terenie Królestwa Polskiego, Galicji oraz w Rosji. Zob.: Polacy na Ukrainie..., t. IV, s. 38, 50.

[iv] Leopold Kula ps. „Lis”, „Jeleński”, „Kortyna” (1896-1919) – legionista, oficer WP, od 1912 r. działacz ruchu strzeleckiego, w czasie pierwszej wojny światowej walczył w I Brygadzie Legionów Polskich, po kryzysie przysięgowym wcielony do armii austriackiej, od 1918 r. w POW, przez pewien czas w Korpusie Polskim gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego (jako kpt. Kortyna), następnie komendant naczelny KN III POW na Ukrainie, zwolennik akcji dywersyjnej wobec Niemców, uczestnik walk polsko-ukraińskich, śmiertelnie ranny w bitwie pod Torczynem 7 marca 1919 r. Pośmiertnie awansowany na stopień podpułkownika. Zob.: Polacy na Ukrainie..., t. IV, s. 12, 28, 29, 42, 48, 52-55, 60, 63, 66, 74-79, 81, 91, 103-104, 129, 174, 185; także: J.T. Nowak, Droga życiowa pułkownika Lisa-Kuli, Przemyśl 1985.

[v] Kamiński (? – 1919) – nie udało się jak do tej pory ustalić ani imienia ani daty urodzenia. Z dokumentów umieszczonych w tomie V Polacy na Ukrainie wynika, że był członkiem POW, wychowawcą peowiackiej młodzieży. W 1919 r. został on aresztowany przez Oddział Specjalny CzeKa i rozstrzelany. Patrz: Polacy na Ukrainie..., t. V, s. 150, 192.

[vi] Polska Partia Socjalistyczna-Lewica – powstała na IX zjeździe PPS w listopadzie 1906 r. po wystąpieniu z jej szeregów części członków, którzy utworzyli PPS-Frakcję Rewolucyjną z J. Piłsudskim na czele. W programie z 1908 r. opowiadała się za współpracą z rosyjskim ruchem rewolucyjnym, obaleniem caratu i utworzenia z Rosji republiki demokratycznej. Domagała się również szerokiej autonomii dla Królestwa Polskiego. W czasie pierwszej wojny światowej PPS-L zajmowała stanowisko antywojenne, starając się nie wiązać sprawy polskiej z żadną ze stron konfliktu. Nawiązała natomiast ścisłą współpracę z SDKPiL. W 1916 r. część członków (W. Kowalski) przeszła do SDKPiL, a w 1918 r. część do PPS-FR (A. Szczerkowski). 16 grudnia 1918 r. PPS-Lewica połączyła się z SDKPiL tworząc Komunistyczną Partię Polski. Głównymi przywódcami PPS-L byli: Marian Bielecki, Maksymilian Horwitz, Paweł Lewinson, Maria Koszutska, Tadeusz Rechniewski, Stefan Królikowski, a głównymi organami prasowymi: „Robotnik”, „Myśl Socjalistyczna”, „Głos Robotniczy”, „Wiedza”, „Kuźnia”.

[vii] „Proletariacka Prawda” – dziennik ukazujący się w Kijowie od kwietnia 1919 r. aż do ewakuacji władz sowieckich latem 1941 r., jako organ KP(b)U; w latach 1919-1924 drukowany w języku rosyjskim a od 1925 r. w ukraińskim. Od jesieni 1943 r. ukazywał się już jako „Kijowska Prawda”.

[viii] Semen Doliński (1896-1938) – kapitan bezpieczeństwa państwowego. W 1919 r. wstąpił do CzeKa, a od 1927 r. członek WKP(b); od 1931 r. naczelnik II Wydziału SPO GPU USRR; od 1935 r. pomocnik naczelnika SPO GPU USRR. 5 maja 1937 r. aresztowany, skazany na śmierć (8 II 1938) i stracony. Zob.: Ю. Шаповал, В. Золотаров, op. cit., s. 386; także: Polacy na Ukrainie..., t. V, s. 150, 160, 164, 168.

[ix] Borys Kozelski, właściwie Bernard Hołowaniewski (1902-1934) – funkcjonariusz radzieckiego aparatu bezpieczeństwa; od 1931 r. członek WKP(b); w CzeKa od 1921 r. pomocnik naczelnika SO GPU USRR (od 1 maja 1930 r.) i SPO GPU USRR (od 5 kwietnia 1931 r.). Od 15 grudnia 1933 r. pełnił obowiązki naczelnika niniejszego oddziału; od 9 listopada 1934 r. naczelnik SPO UGB NKWD USRR. Popełnił samobójstwo. Zob.: Ю. Шаповал, В. Золотаров, op. cit., s. 399; także: Polacy na Ukrainie..., t. V, s. 228, 2320, 273.

 
 

Powrót