K. Barun

[i] „Młody Bolszewik” – literacka organizacja komsomolskich pisarzy, założona w 1926 r. w Charkowie przez P. Usenkę początkowo pod nazwą „Młodnik”. Na początku 1932 r. postanowieniem KC WKP(b) przemianowana została w literacko-artystyczną organizację zmieniając w 1937 r. nazwę na „Młody Bolszewik”. Organizacja działała w Charkowie i Kijowie, posiadała również wiele filii min.: w Dniepropietrowsku, Zaporożu i Mikołajewie. Zrzeszała pisarzy i artystów, wydając równocześnie miesięcznik o tej samej nazwie co organizacja, odpowiednio w latach 1927-1934 w Charkowie a w 1935-1937 w Kijowie – jako „Młodnik”, a od roku 1937 – jako „Młody Bolszewik”. Sama organizacja, jak i jej organ prasowy wydatnie przyczyniły się do zniszczenia ukraińskiej kultury w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku.

[ii] Józef Teodor (1900-1937) – urodził się w Warszawie, pochodził z żydowskiej rodziny. Z wykształcenia dziennikarz. W latach 1920-1921 służył w Armii Czerwonej. Był współpracownikiem Polskiej Sekcji Wojennej Politycznego Kierownictwa Dowodzenia Wojskami Ukrainy i Krymu. Następnie pracował jako sekretarz ukraińsko-rosyjskiej delegacji w mieszanej ukraińsko-rosyjsko-polskiej Komisji ds. Repatriacji w Charkowie (1921-1923); od 1923 r. członek KP(b)U. Ukończył Instytuty Gospodarstwa Narodowego w Charkowie. W latach 1924-1926 zarządzał Centralnym Biurem Politycznym NKO USRR; w latach 1926-1929 instruktor i zastępca kierownika Biura Politycznego APW KC KP(b)U; w latach 1929-1933 redaktor gazety „Sierp”, od maja do listopada 1933 r. instruktor ds. współpracy z mniejszościami narodowymi Wydziału Kultury i Propagandy KC KP(b)U; od listopada 1933 r. do stycznia 1934 r. redaktor naczelny państwowego Wydawnictwa Literatury Dziecięcej w Charkowie. W lutym 1934 r. w wyniku „samokrytyki w związku z wykrytymi peowiakami” został wykluczony z KP(b)U. Podczas śledztwa przyznał się do aktywnego uczestnictwa w POW od 1924 r. Zeznawał, że wypaczał politykę partii w sprawach kolektywizacji w rejonie marchlewskim, a tym samym sztucznie podburzał polskie chłopstwo przeciwko władzy radzieckiej, natomiast w pracy wydawniczej hamował publikację i rozpowszechnianie literatury radzieckiej oraz podręczników w języku polskim, propagując starą, nacjonalistyczną literaturę. 21 maja 1934 r. został skazany na pięć lat łagrów. Postanowieniem składu orzekającego przy NKWD USRR z dnia 29 marca 1936 r. zesłany do Kazachstanu na resztę okresu odbywania kary. Pracował w stacji malarycznej w Ałma Acie. 7 sierpnia 1937 r. aresztowany ponownie przez UDB NKWD USRR i wysłany do Kilowa, gdzie „przyznał się”, iż podczas śledztwa w 1934 r. zataił informację o swoim szpiegostwie na rzecz Polski. Postanowieniem NKWD i Prokuratora ZSRR z 1 października 1937 r. skazany został na najwyższy wymiar kary, a następnie 4 października tegoż roku stracony. Zrehabilitowany 15 maja 1968 r. na podstawie uchwały Trybunału Wojskowego KWO. Zob. także: Polacy na Ukrainie..., t. I, s. 74, 108, 116; t. II, s. 199-200; t. III, s. 59; t. V, s. 33, 74, 76, 80, 208.

[iii] Waczesław Mołotow właściwie Wiaczesław Skriabin (1890-1986) – działacz partyjny i państwowy ZSRR. W 1906 r. wstąpił do SDPRR(b); w 1912 r. współzałożyciel i redaktor „Prawdy”; uczestnik rewolucji październikowej; od 1921 r. członek KC a od 1926 r. Biura Politycznego KC WKP(b); zaufany współpracownik Stalina. W latach 1930-1941 pełnił funkcje premiera ZSRR; zwolennik i gorliwy realizator czystek stalinowskich. W latach 1939-1949 był ministrem spraw zagranicznych ZSRR; negocjator sojuszu politycznego z Niemcami i sygnatariusz paktu Ribbentrop-Mołotow z sierpnia 1939 r; w latach 1941-1945 zastępca przewodniczącego Państwowego Komitetu Obrony, negocjator sojuszniczych układów z Wielką Brytanią i USA w 1942 r. Zapoczątkował zimną wojnę w dyplomacji; od 1949 r. w niełasce u Stalina został odwołany z funkcji ministra spraw zagranicznych, od 1953 r. ponownie na tym stanowisku. W 1957 r. został usunięty z władz partyjnych. W latach 1957-1960 był ambasadorem ZSRR w Mongolii, a w latach 1960-1962 stał na czele przedstawicielstwa ZSRR w Agencji Energii Atomowej w Wiedniu.

[iv] Walerian Kujbyszew (1888-1935) – działacz partii bolszewickiej. Syn oficera. Uczył się w omskim korpusie kadetów. W 1905 r. wstąpił do SDPRR; za udział w rewolucji 1905-1907 wydalony z Akademii Wojskowo-Medycznej w Petersburgu a za działalność partyjną był wielokrotnie więziony, czterokrotnie na zsyłaniu. Był członkiem Omskiego i Petersburskiego Komitetu SDPRR(b). Po rewolucji lutowej wrócił z zesłania i stanął na czele organizacji bolszewickiej w Samarze; współorganizator Armii Czerwonej, podczas wojny domowej (od czerwca 1918 do kwietnia 1919 r.) członek RWR I i IV Armii. Południowej grupy Frontu wschodniego, następnie II Armii i Frontu Turkiestańskiego; w 1920 r. poseł radziecki w Bucharze; w latach 1922-1923 r. członek i sekretarz KC RKP(b); 1923-1926 przewodniczący Inspekcji Robotniczo-Chłopskiej, 1926-1930 przewodniczący NRGN; od 1927 r. członek KC i Biura Politycznego WKP(b); w latach 1930-1934 przewodniczący Państwowej Komisji Planowania; od 1934 r. pierwszy zastępca przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych oraz Rady Pracy i Obrony ZSRR. Zmarł na serce a o spowodowanie jego śmierci oskarżono podsądnych w procesie dwudziestu jeden.