1934, 22 sierpnia, Charków – O stanie szkół polskich na Ukrainie.

 

Do KC KP(b)U

 

Raport

 

Przeważająca większość szkół polskich znajduje się w okręgach: winnickim i kijowskim. Ogólna liczba szkół z nauczaniem w języku polskim – 480, w tym w okręgu winnickim – 292, w kijowskim –174.

W wyniku kontroli wykazano, że w dość dużej ilości szkół z nauczaniem w języku polskim uczą się dzieci, które nie znają tego języka. Na przykład we wsi Dzierżyńskie w rejonie Tehijowskim, gdzie mieszkańcy z wyjątkiem niektórych osób nie mówią po polsku, a wyłącznie po ukraińsku, zorganizowano czteroletnią szkołę polska licząca 24 uczniów. Dzieci przyjęte do szkoły języka polskiego nie znały, dlatego po przeczytaniu polskiej książki nauczycielka tłumaczyła jej treść na język ukraiński. Nawet w trzeciej klasie dzieci nie potrafiły wyjaśnić znaczenia słów przepisywanych z polskich książek. Zarówno między sobą, jak i w domu, dzieci posługują się wyłącznie językiem ukraińskim. Brak znajomości języka polskiego powoduje trudności w opanowaniu przez dzieci innych przedmiotów.

Kolejny przykład. W rejonie nowogródzko-wołyńskim działa wersznicka szkoła założona w 1929 roku, gdzie uczy się 50 dzieci. Mieszkańcy tej wsi posługują się wyłącznie językiem ukraińskim. Nauczanie języka polskiego odbywa się przy pomocy języka ukraińskiego, gdyż nawet w starszych klasach dzieci mają problem z językiem polskim. Średnie wyniki nauczania języka polskiego w III kwartale roku szkolnego 1933/34 prezentują się w tej szkole następująco: klasa pierwsza – 39% – niedostateczne; klasa druga 4,5% – niedostateczne; klasa trzecia 8,1% – niedostateczne; klasa czwarta 14% – niedostateczne.

Przykładów takich można przedstawić jeszcze wiele.

Przyczyną wysłania dzieci do szkół polskich była przede wszystkim religia katolicka, którą wyznają także potomkowie Ukraińców – unitów. Zjawisko to obserwujemy szczególnie w rejonie winnickim. W niektórych miejscowościach spotykamy ludzi polskiego pochodzenia, których dziadkowie i praojcowie wywodzą się naprawdę z Polski, ale którzy mieszkając pośród większości ukraińskiej zapomnieli już języka polskiego i na co dzień posługują się ukraińskim, a mimo to uważają się za Polaków. Szczególnie dotyczy to osób pochodzenia szlacheckiego).

Pośród tej grupy ludności bardzo aktywną działalność prowadzili i prowadzą nadal nacjonaliści, obcy agenci i sabotażyści, którzy dostali się do instytucji kulturalno-oświatowych, do organów kształcenia kulturalno-oświatowego, a nawet do partii. Podjęto działalność zmierzającą do „zachowania polskości” i pogłębienia „świadomości narodowej”. „Zagwarantowanie praw” ludności polskiej przeprowadzono rzetelnie, otwierano szkoły nawet w tych miejscowościach, gdzie do klasy uczęszczało 5-6 osób, z których część nie znała języka polskiego. Szkoły takie liczyły ogółem 10-15 uczniów. Przykładowo w rejonie pogrebyszczańskim istniało cztery szkoły o następującej liczbie uczniów: szkoła szurmiwska – 10 uczniów (dwie klasy); szkoła stanisławowska – 13 uczniów (jedna klasa); szkoła buchnańska – 14 uczniów (dwie klasy); szkoła bardagowska – 13 uczniów (trzy klasy).

Klasy odrębne liczyły 2-3 osoby. Np. z 206 klas pierwszych w szkołach polskich na Kijowszczyźnie, 4 klasy liczy od 1 do 5 uczniów, 20 klas od 6 do 10 uczniów, 28 klas od 11 do 15 uczniów itd. W 194 klasach drugich: 11 klas liczy 1-5 osób, 38 klas 6-10 osób, 51 klas 11-15 osób. To samo donosi się także do klas starszych.

Zgodnie z dyrektywą KC kontrolą objęto sieć szkół, które wizytowano w taki sposób, że wysłano z Komitetów Okręgowych specjalne komisje, aby na miejscu sprawdziły stan zaawansowania podjętej działalności.

Oczywiście nie obeszło się tam bez pewnych wypaczeń, takich jak przekształcanie szkół polskich na ukraińskie (z nauczaniem w języku ukraińskim). W wielu przypadkach przeprowadzano to za pomocą rozporządzeń administracyjnych, bez zgody rodziców.

Błędy takie trzeba było korygować na bieżąco. W wyniku wizytacji okręgu winnickiego stwierdzono tam następujący obraz szkolnictwa:

 

L. szkół w lat. 1933-34.	L. szkół pol. po przemianach.	L. pozostałych szkół pol. z ukraińskim programem nauczania.	L. szkół przemianowanych na szkoły ukr. z pol. programem nauczania.	L. szkół pol. prze-mianowanych na ukr. lub zlikwido-wanych z przyczyn finansowych.	L. szkół w sprawie których nie podjęto decyzji.
292	118	9	30	133	2

 

W latach 1933-34 w okręgu kijowskim działało 174 szkół z polskim językiem nauczania, z czego 55 w rejonie Marchlewskim, reszta zaś jest rozrzucona po 84-ech rejonach.

W wyniku kontroli i wprowadzonych zmianach w czternastu rejonach pozostało 79 szkół, z czego: 23 pozostało szkołami polskimi, 48 zamieniono na szkoły z ukraińskim językiem nauczania, zaś 13 szkół nadal jest kontrolowane. Reszta polskich szkół w rejonie Marchlewskim oraz w pozostałych 20 rejonach jest obecnie kontrolowana przez specjalnych wysłanników Wojewódzkiego WNO i Komitetów Okręgowych. W ostatecznym raporcie o stanie sieci szkół we wszystkich okręgach NKO ujął szkoły polskie w szczegółową ewidencję i zobowiązał się przekazać KC ich dokładny wykaz. Prace te obecnie jeszcze trwają, a co za tym idzie nie doprowadzono ich jeszcze do końca.

Jeśli chodzi o nauczanie języków w szkołach należących do mniejszości narodowych, w tym i polskich, komisja tow. Steckiego opowiedziała się za tym, aby przez pierwsze 2 lata nauczano w rodzimym języku, poczynając od klasy 3 w języku ukraińskim, zaś od klasy piątej w języku rosyjskim.

Rozpatrując program nauczania doszedłem do wniosku, że język rosyjski lepiej wprowadzić w klasie czwartej, a w piątej klasie język obcy. Do tej pory w szkołach, zarówno ukraińskich, jak i rosyjskich, języka obcego nauczano w klasie czwartej, a w szkołach mniejszości narodowych w klasie czwartej nauczano tylko dwóch języków (rodzimego i ukraińskiego), zaś od tego roku wprowadzono w tych szkołach naukę trzech języków (ukraińskiego, rosyjskiego i obcego). Wprowadzenie nauczania języka obcego przed np. językiem rosyjskim jest niewygodne i niezręczne. Poinformowałem tow. Steckiego telegramem i listem z 11.VIII. 1934 r., że zatwierdzam programy nauczania szkół mniejszości narodowych z nauczaniem w języku rosyjskim od klasy czwartej. Nie otrzymałem odpowiedzi.

Dla szkół z polskim językiem nauczania trzeba było wydać w tym roku 39 nowych podręczników przy ogólnym nakładzie 210.480. Do 15.08. według planu należało wydać 29 tytułów, a wydano 28. Ostatni podręcznik nie ukazał się ponieważ NKO zabroniło wydawania podręcznika do literatury polskiej, gdyż miał on podobno zawierać liczne podteksty polityczne i błędy metodyczne.

Pozostałe 10 tytułów jeszcze nie zostały wydane, gdyż prace nad ich przekładami na język polski opóźniły się w stosunku do założeń planu (zoologia, anatomia, fizjologia, geografia dla klas 6). Z 10 nie wydanych podręczników, 8 ukaże się we wrześniu bieżącego roku. „Historia Rosji” Podkowskiego dla klas 9 i 10 zostanie wydrukowana w grudniu tego roku. Podręcznik do literatury polskiej dla klas 6 i 7 nie został oddany do druku przez autora. Osiągnęliśmy to, iż w tym roku szkoła podstawowa z nauczaniem języka polskiego zostanie zabezpieczona wszelkimi potrzebnymi podręcznikami.

Zaznaczyć warto, iż w tym roku po raz pierwszy przygotowano gramatykę polską dla klas 5-7 oraz, że trwają prace nad przygotowaniem podręcznika do historii literatury. Wydano także część podręczników dla klas 8-10 (stereometria, zadania geometryczne, podstawy ewolucji, anatomia, fizjologia). Część podręczników dla klas starszych:

Falejew – fizyka 6, 7 kl., część I

Falejew – fizyka 8 kl., część II

Falejew – ćwiczenia z fizyki., część I i II

Kisielew – algebra, część I i II

Szapocznikow-Walcew – geometria, część I i II

Wierchowski – chemia, część 7 i 8, 

Wierchowski – ćwiczenia z chemii 7 i 8 część. 

 

Astronomia – polskie szkoły USRR powinny otrzymać książki z BSRR (Białoruś)

 

W BSRR ukazały się w druku:

 

Falejew – fizyka 6, 7 kl., część I

Falejew – fizyka 8-9 kl., część II

Falejew – ćwiczenia z fizyki., część I i II

Kisielew – algebra, część I i II

Szapocznikow-Walcew – geometria, część I i II

 

Astronomia nie ukazała się w druku.

Oprócz tego, w tym roku po raz pierwszy wydano dla polskiej sieci szkolnej kolorowe mapy geograficzne jako dodatek do wszystkich podręczników z geografii, indeks szczegółowy i in.

W celu ostatecznego dokończenia reorganizacji szkół polskich i przygotowania szkół do nowego roku szkolnego przeprowadzono następujące działania:

1. Do wszystkich rejonów w okręgu Winnickim, do znacznej części rejonów w okręgu Kijowskim oraz do miejscowości gdzie są szkoły polskie, wysłano delegatów (15.VIII), zadaniem których jest ponowne rozpatrzenie składu kadry dyrektorskiej, kierowniczej i nauczycielskiej szkół polskich oraz szkół ukraińskich, do których przenoszone są dzieci z reorganizowanych szkół polskich; zbadanie do których klas przechodzą dzieci z byłych szkół polskich; organizacja działalności pionierskiej i pozaszkolnej w szkołach połączonych; agitacja wśród ludności; wyposażenie dzieci z szkół polskich w podręczniki w języku polskim oraz dzieci przeniesione do szkół ukraińskich w podręczniki w języku ukraińskim, zagwarantowanie wykonania niezbędnych prac remontowych szkół oraz zapewnienie im opału, transportu dzieci do szkoły, ciepłe posiłki itp.  

2. RWK, OWK powinny razem z RPK zatwierdzić ostatecznie wszystkich polskich i ukraińskich dyrektorów szkół, do których skierowano uczniów z byłych szkół polskich oraz szkół ukraińskich, które powstały w wyniku przeobrażenia szkół polskich.

3. W celu lepszego i szybszego przyswajania przez uczniów starszych klas szkół polskich terminologii ukraińskiej i zaznajomienia ich z nowymi podręcznikami, wprowadzono dla tych uczniów godziny dodatkowe (1,2 godz.).

Sytuacja kadry pedagogicznej szkół polskich jest niezwykle ciężka. Spośród ogólnej liczby zweryfikowanych nauczycieli polskich, do natychmiastowego zwolnienia przeznaczono 21,8% (186 osób, ale pozostawiono warunkowo 25 osób).

Polskie kadry pedagogiczne przygotowywano w następujący sposób:

1. Polski Instytut Pedagogiczny:

W roku bieżącym miał 60 absolwentów. Wśród nich: 10 fizyków, 15 chemików, 13 biologów i 22 językoznawców.

Z początkiem roku szkolnego 1934/1935 Polski Instytut Pedagogiczny posiadał następujący limit naboru:

 

 

* Wydział ekonomiczny przemianowany na wydział historyczny.

 

Według planu należało przyjąć na 1 rok 270 osób, jednakże w związku z przeciągającą się budową akademika nabór został wstrzymany. W dniu 1 września można było przyjąć 60 osób, resztę zaś po otrzymaniu miejsc w innych akademikach. W jakim stopniu Polski Instytut Pedagogiczny skażony był wrogim klasowo elementem, dziś już doskonale wiadomo.

Polski Instytut Historyczny nieustannie odczuwa brak wyspecjalizowanych wykładowców: profesorów, kierowników katedr z biologii, matematyki, chemii, literatury polskiej, a także dwóch docentów z chemii.

Przy Polskim Instytucie Pedagogicznym zorganizowano w roku bieżącym dwuletni kurs przygotowawczy dla nauczycieli szkół średnich. Limit naboru – 100 osób. Zgodnie z rozporządzeniem KC przy WUIKO organizuje się fakultet polski.

Na Ukrainie istniały dotychczas 3 polskie technika pedagogiczne: w Kijowie, Marchlewsku i Proskurowie. W 1934 roku 24 uczniów technikum w Marchlewsku zostało przeniesionych do technikum kijowskiego, a technikum marchlewskie zlikwidowano. W tym roku polskie technika pedagogiczne wydały w sumie 40 absolwentów, w tym proskurowskie 22 a kijowskie 18. Teraz limit naboru zwiększono.

 

 

            W roku 1934 roczne kursy przygotowawcze dla nauczycieli ukończyło 234 pedagogów szkół początkowych i 49 pedagogów szkół niepełnych średnich (w tym 16 matematyków). Razem daje to 298 nauczycieli. Oprócz tego w bieżącym roku zorganizowano miesięczne kursy dla podwyższenia kwalifikacji przeznaczone dla nauczycieli szkół średnich i techników w zakresie języka i literatury polskiej. Kursy te ukończyło 43 osoby.

 

Podpis odręczny

W. Zatoński[1]